QISSA - badiiy adabiyotda epik janr turlaridan biri. G`arbiy yevropa va Amerika adabiyotida povest ma`nosidagi Q. tushunchasi yo`q, nasrning romandan boshqa barcha janrlari novella termini orqali ifodalanadi. Rus va o`zbek adabiyotlarida Q.ning hozirgi va kadimgi ma`nolari o`rtasida farq bor. Mac., qadimgi rus adabiyotida har qanday nasriy asar povest (Q.) deb atalgan. O`zbek adabiyoti tarixida rivoyat usulida nasr yoki nazmda yozilgan tarixiy-afsonaviy asarlar Q. deb yuritilgan.

QIZLAR SAYLI - o`zbeklarda Navro`z (hamal) oyi oxirlarida o`tkaziladigan qadimiy marosim. Farg`ona vodiysi, Toshkent, Jizzax va b. viloyatlarda udum bo`lgan. Asosan, qiz-juvonlar qatnashgan. Q.s. har yili o`rik gullab, mayiz kattaligida dovuchcha tukkan vaqtda o`tkazilgan. Sayilga bayram liboslarida, dugonalardan birining dala-bog`iga aravalarda chiqilgan. Kizlar o`zlari b-n changqovuz, dutor va childirma olib, bog`da o`yin-kulgi uyushtirganlar, taom pishirib yeb, kechga yaqin gul terib, dovuchcha yig`ib yana aravalarda uylariga qaytganlar. Q.s. Farg`ona vodiysida, Toshkent viloyatining ko`pgina qishloqlarida hozirgacha davom etib kelmoqda. Endilikda bu marosimga barcha yoshdagi ayollar ham qatnashmoqda. Faqat ayrim yerlarda (mas., Qo`qon va Namangan shaharlarida) bu marosim hamon qiz-juvonlar sayli bo`lib kelmoqda. Endilikda Q.s. ko`pgina jamoa bog`larida yoki dala shiyponlarida o`tkazilmoqda.

QIZIQCHI - o`zbek xalq qiziqchilik teatrining aktyori.

QIYOQ (qad. turkiycha - qiya, egri), qil qiyoq - qirg`izlarning qo`bizga yaqin torli-kamonli musiqa cholg`usi. Cho`michsimon kosaxonasi, sal egilgan dastasi, ot qilidan chiyratilmasdan tortilgan 2 tori mavjud. Kosaxonaning pastki qismi teri b-n qoplanadi. Umumiy uz. 60- 70 sm. Q.da xalq qo`shiqlari va doston kuylariga asoslangan asarlar hamda dasturli kuylar ijro etiladi. U, shuningdek, qirg`iz oqin- dostonchilariga jo`rnavoz soz vazifasini ham bajaradi.

QAShQARChA - Shashmaqom sho``balarining shoxobchalari.

QASIDA (arab. - ko`zlamoq, niyat qilmoq) - Sharq mumtoz adabiyotidagi she`riy janrlardan biri. Q. biror shaxsning (ko`pincha hukmdorning) madhiga bag`ishlangan. Q. uchun ko`tarinki, tantanavor ohang xos. Hajmi 20 baytdan 200 baytgacha bo`lishi mumkin. G`azalga o`xshab qofiyalanadi (aa, ba, va, ...). Kompozitsiyasi g`azalga nisbatan murakkab bo`lib, nasib (yoki tashbib) deb ataluvchi lirik muqaddima, gurezgoh (qochish joyi; nasibdan asosiy qism - madhga o`tish vazifasini bajaruvchi bayt yoki baytlar), madh (maqtov) va mamduh (maqtalayotgan shaxs) haqidagi duo va matlabni o`z ichiga oluvchi xulosa qismlardan iborat. Q. mazmuniga ko`ra, Q.i. bahoriya, Q.i ishqiya, Q.i holiya (o`z ahvolidan shikoyat tarzida), Q.i hamriya (may b-n bog`liq tasvir), Q.i hazoniya (kuz tasviri), Q.i faxriya (shoirning o`z iste`dodidan faxrlanishi), Q.i hajviya tipida bo`lishi mumkin. 11- 12-a.lardan uning mazmun va mavzu doirasi kengayib, falsafiy, axloqiy, ijtimoiy Q.lar ham yozilgan. O`zbek mumtoz Q.lari arab va fors qasidachiligi zaminida yuzaga kelgan, uning ilk namunalari Devonu lug`otit turkda uchraydi. 15-a.da Sakkokiy, Lutfiy, Alisher Navoiy, Gadoiy, Amiriylar ijodida Q. o`zining yuqori bosqichiga ko`tarilgan. Keyingi davrda o`zbek adabiyotida Munis va b. shoirlar ham bu janrga murojaat qilganlar. Hozirgi o`zbek adabiyotida ham Q. janrida bir qancha asarlar yaratilgan.

QARSAK O`YIN - o`zbek xalq raqslari turkumi. Besh qarsak va Mayda qarsak bo`limlaridan iborat. Mayda qarsak, o`z navbatida, YAkka qarsak, Qo`sh qarsak va Tez (yoki Uzma) nomli o`yinlarni o`z ichiga oladi. Unda qarsaklar b-n hosil qilinadigan usul, bayt, bir ovozda aytiladigan yallalar va raqs harakatlari birlashadi. Ko`p joylarda ijrochilar yonma-yon turgan yoki o`tirgan holda davra yoki yarim davra hosil qilib, o`rtadagi o`yinchiga hamohang bo`lib, usulga mos chayqalib turadilar. Mayda qarsak bo`limlari bir-biridan ajratilmasdan yaxlit ijro etiladi. Har bo`limda o`nlab xalq kuylari bo`ladi, biroq bir xil qarsak usuli b-n olib boriladi. 2-bo`limga o`tgach, qarsak ritmi o`zgarib, raqs harakatlarini yangilaydi. Besh qarsak yonma-yon turib davra hosil qilgan holda ma`lum sur`at va usulda uriladigan besh qarsak (3-1-1) va ayrim xitoblar vositasi b-n o`ynaladigan ommaviy raqsdir. Uning katta davralarida 20 va undan ziyod kishi ishtirok etadi. Ular bir tempda qarsak urib turish b-n birga u yon-bu yonga chayqalib, o`tirib-turib, bukilib va ayni vaqtda yon b-n o`ng tomonga harakatlanib o`ynaydilar. O`yinda rechitativsimon baytlar bo`lib turadi. Davradagi o`yinchining harakatlari shiddatli va jangovar bo`ladi. U ko`proq qo`l, bel, yelka, ko`krak harakatlarini ishlatadi, yuzida son-sanoqsiz ifodalar hosil qiladi, goh bukilib, goh g`oz turib, goh cho`kkalab o`ynaydi. Ba`zan Besh qarsakda ichma-ich ikki halqa-davra hosil qilingan, ikki o`yinchi kuch sinashgan. Davradagi qarsakchilar ham, o`yinchilar ham badihago`y - improvizator bo`lishgan. Q.o`.ning elementlari ovchilik va zardushtiylik b-n bog`liq holda paydo bo`lib, bora-bora madaniylashgan va bazmlarda ko`rsatiladigan tomoshaga aylangan. 14- 16-a.larda u saroy bazmlarini ham bezagan. Q.o`. taxminan 18-a. oxiri - 19-a. boshida 2 ga bo`linib ketgan: Mayda qarsak tobora kengroq hududni egallab, vodiy madaniyatining bir qismiga aylanib boradi. Besh qarsak, asosan, tog`li tumanlarda saqlangan. Q.o`. Jizzax, Samarqand, Buxoro va Qashqadaryo, Surxondaryo viloyatlarida saqlanib kelmoqda. Ko`p joylarda (mas., Urgutda) Mayda qarsakning o`yin va ashulalari badiiy havaskorlik uchun ijod va repertuar manbaidir. Bahor va Shodlik ansambllarining ba`zi raqslarida Q.o`. an`analari kuzatiladi.

QARASH VA KO`RISH - aktyorning sahna yoki suratga olish maydonidagi ijodiy salohiyati. Qarash - aktyor o`zini qiziqtirayotgan manba yoki manbalarga nigohini qarata olishi. Ko`rish - timsoli gavdalantilayotgan shaxs nuqtai nazaridan manbaga to`g`ri munosabatda bo`lish.