Matematik atamalar (159)
Dodekaedr - (yunoncha dodeka - «o`n ikki» i edra - «tomon») o`n ikki yoqli geometrik shakl. Muntazam ko`p yoqlilarning besh turidan biri. Muntazam dodekaedrning 12 yog`i, 20 uchi va 30 qirrasi bo`ladi.
Dixotomiya - (yunoncha dichotomia - «ikkiga bo`linish»). Klassifikatsiya, bo`linish turi.
Differentsial - (lotincha slovo differento- «farq», «tafovut») funktsiya orttirmasining argument orttirmasiga nisbatan bosh chiziqli qismi. Differentsial tushunchasini fanga G. V. Leybnits 1675-yilda kiritgan. Differentsial xossalari matematik analiz yirik bo`limlaridan biri bo`lgan differentsial hisobda o`rganiladi. U geometriya, mexanika, fizika masalalarini yechishda asosiy vositalardan biri hisoblanadi. Differentsial tushunchasi variatsion hisob, differentsial geometriya va funktsional analiz ham umumlashtiriladi.
Distributivlik - (lotincha distributivus - «taqsimlanish») ikki amalning o`zaro bog`lanishini ifodalovchi qonun. Macalan, distributivlik qo`shish va ko`paytirish amallari uchun a(b+c)=ab+ac tenglik bilan ifodalanadi. Terminni fanga 1815-yilda frantsuz olimi F. Servua kiritgan.
Diskriminant - (lotincha discriminans - «bo`luvchi», «ajratuvchi») ko`phad koeffitsientlaridan tuzilgan va ko`phad ildizlari orasida bir-biriga tenglari bo`lgandagina nolga aylanadigan ifoda. Diskriminant nolga teng bo`lishi uchun ko`phadning ildizlari orasida karralisi bo`lishi zarur.
Diskretlik - (lot. discretus - «ajratilgan», «uzlukli») butun sonlar tizimi haqiqiy sonlar tizimiga nisbatan uzlukli (diskret) hisoblanadi. Masalan, agar nuqtalar to`plami limit nuqtaga ega bo`lmasa, bunday to`plam diskretlik xossasiga ega hisoblanadi.
Direktrisa - (lotincha directrix - «yo`naltiruvchi») berilgan 2 tartibli egri chiziqqa (masalan konus kesimlari - ellips, giperbola va parabolaga) nisbatan ma`lum xossaga ega bo`lgan to`g`ri chiziq. Tartibli egri chiziqning har qanday nuqtasidan fokusigacha bo`lgan masofaning shu to`g`ri chiziqqacha bo`lgan masofaga nisbati o`zgarmas.
Diametr - (yunoncha diametros - «ko`ndalang» va dia so`zi - «orasida») aylana va doiraning markazdan o`tuvchi (ya`ni eng katta) vatari. Radiusning ikkilanganiga teng bo`lgan bu vatar uzunligi ham diametr deyiladi. Diametr tushunchasi boshqa figuralar uchun umumlashtiriladi. Macalan r radiusli aylana yoki shar diametri 2g ga, ellips va ellipsoid diametri ularning katta o`qiga, kvadrat va kubniki diagonaliga teng bo`ladi. Ellips va giperbolaning diametri ularning markazidan o`tuvchi, parabolaning diametri esa uning o`qi va o`qiga parallel boruvchi to`g`ri chiziqdan iborat.