Zax - sizot suvlar yer yuzasiga yaqin bo`lgan yoki chiqib yotadigan, asosan botqoq o`simliklari o`sadigan yer.

Zarang yer - qattiq, zich tuproqli yer. Zarang yer tuproq hosil qiluvchi jinslar juda mayda zarrali (chang), chirindi kam, tarki­bida gips, tuz mavjud bo`lganda vujudga keladi. Bunday yerga suv singmaydi. Yog`ingarchilik davrida ko`lmaklar hosil bo`ladi. Qurgoqchilik vaqtda yer yuzasi yorilib-yorilib ketadi. Tuproq berch bo`ladi.

Zandrlar (islandcha sand - qum) - muzliklar (asosan to`rtlamchi davr muzliklari) ning oxiri va chekkasida morena jinslarini muz suvlari yuvib ketishi hamda qayta yoqizishi natijasida vu­judga kelgan qumloq-toshloq tekisliklar. Tipik zandr tekisliklariga Yevropagi Polese va Meshchyora tekisliklari misol bo`ladi.

Zakazik - hudud yoki akvatog`iyaning bir qismi. Zakaznikda barcha tabiiy kompleks emas, balki uning alohida elementlari: o`simliklar, hayvonlar yoki ba`zi bir hayvon turlarigina muhofaza qilinadi.

Yut - sovuq vaqtda yomg`ir tomchilarining yer yuzasida, o`simlik­lar (o`tlar) ustida muzlab, yupqa muz qatlamining hosil bo`lishi hodisasi. Yut odatda harorat 0 darajadan -3° gacha, ba`zan undan ham sovuq bo`lganda ro`y beradi. Qor erib yana sovuq tushishi natijasi­da qotib, muz qatlamini hosil qilishidan ham yut bo`ladi. Yut hodisasi yaylovdagi chorva mollari uchun juda xavfli, ba`zan ko`plab qo`ylar qirilib ketadi. Buning oldini olib, hozirgi vaqtda qishki yaylovlarda pichan g`amlab qo`yiladi.

Yulduzlar - o`ta qizigan gazlardan tarkib topgan. Quyosh kabi yorug`lik chiqarib turadigan osmon jismlari. Yulduzlar Quyoshga nisbatan benihoya katta; lekin o`ta uzoqda bo`lganidan kichik ko`rinadi: Quyosh yorug`ligi Yerga 8,3 daqiqada, eng yaqin yulduzdan esa yorug`lik 4 yil-u 3 oyda keladi. Quyoshga qaraganda million marta katta va yorug` yulduzlar bor. Barcha yulduzlar soniyasiga o`nlarcha va hatto, yuzlarcha km tezlikda harakat qiladi. Os­mon sferasining har ikkala yarimsharida oddiy ko`z bilan 5000 ga yaqin yulduzlar, kuchli teleskoplarda esa bir necha milliard yulduzlar ko`rinadi. Bir guruh yulduzlar to`p yulduz de­yiladi, Masalan, Katta Ayiq to`p yulduzi yettita yulduzlardan iborat. Yer shari g`arbdan sharqqa aylangani uchun yulduzlar sharqdan g`arbda aylanayotganday ko`rinadi.

Yuk potoklari - muayyan muddat davomida biron bir turdagi transport tashigan yuklar harakati; bunda yuk qaysi punktdan qaysi punktga borganligi ko`rsatiladi. Yuk potoklari yo`lning biron qismida tashilgan yuklarning miqdorini, tashilgan yuklarning umumiy hajmida ayrim yuk turlariniig tar­kibi va salmog`ini aniqlashga im­kon beradi.

Yuk oboroti - muayyan vaqt (masalan, bir yilda) transportda tashilgan yuklar majmui. Ayrim port, stansiya va transport uzellarining yuk oboroti shu punktdan jo`natilgan, shu yerga kelgan va shu punkt orqali o`tgan umumiy vazni bilan o`lchanadi. Mamlakat, r-n, ayrim temir yo`l, daryoning yuk oboroti tashil­gan yuklarning hisobidagi vazni hamda qancha masofaga (km) tashib borilganligi bilan o`lchanadi va tonna-kilometr bilan ifodalanadi.