EPOS (yun. epos - so`z, xikoya) - 1) badiiy adabiyot turi (lirika va drama b-n bir qatorda); 2) xalqning kahramonona o`tmishini aks ettiruvchi asar. E. adabiyotning uch turidan biri sifatida tafsilot tasviriga tayangan badiiy asarlar jamini anglatadi. Unda muayyan makon va zamonda kechadigan voqea-hodisalar tafsiloti, albatta, mavjud bo`ladi. E.da so`z yordamida o`quvchi ko`z o`ngida real hayot manzaralariga muvofiq keladigan badiiy voqelik yaratiladi. E.ning eng asosiy belgisi voqea tasviri, bayoni bo`lgani uchun ham ko`pincha bu turdagi asarlar nasr yo`lida yoziladi. Lekin bu hol she`riy shaklda bitiladigan epik asarlar borligi va bo`lishi mumkinligini inkor etmaydi. Qandaydir voqeani aks ettirish asosiga qurilgan she`riy va nasriy asarlar E.ga mansubdir. E.da muayyan makon va zamonda muayyan shaxs yoki odamlar guruhi b-n bo`lib o`tgan biror voqea, odatda, muallif yoki hikoyachi-personaj tilidan bayon etiladi. Bu hol unda bayon, tavsif va dialogning birgalikda qorishiq holda kelishini taqozo etadi. Ayni paytda, E.da bayon, rivoyat yetakchilik kiladi. Muayyan asardagi pey- zaj, portret, narsa-buyum va b. tafsilotlar tasviri rivoyatni kuchaytirish, uning ta`sir darajasini oshirish, personajlar tabiatini bo`rttirib ko`rsatishga xizmat qiladi. E.ning hozirgi bosqichida borgan sari bayonning salmog`i kamayib borayotganligi kuzatilmoqda. Ertak, afsona, rivoyat, doston singari xalq og`zaki ijodi namunalari hamda ilk yozma E.larda voqea-hodisalarni bayon etish, aytib berish katta o`rinni tutgani holda dialoglar va tafsilotlarga kam o`rin ajratilardi. Keyingi vaqtlarda esa, E.ga mansub asarlarda dialog va tafsilotlarning salmog`i ortib bormoqda. Bu holni, birinchidan, E.da ifoda imkoniyatlari oshgani, ikkinchidan, inson ichki olamining noziklashib, ruhiyati murakkablashib borayotgani b-n izohlash mumkin. E. asardagi voqea-hodisalar b-n o`quvchi (tinglovchi) o`rtasida o`ziga xos vositachi hisoblanadigan roviy yoki hikoyachi tomonidan bayon etilganda, ayni voqealarning nima uchun aytib berilayotgani, odatda, izohlab o`tirilmaydi. Bayon ko`pincha muallif, ba`zan esa biror personaj tilidan amalga oshi-riladi. E.da tasvirlanayotgan obrazlar tizimi katta ahamiyat kasb etadi. Obrazlar tizimi deyilganda faqat odamlargina emas, E.da tasvirlangan jonivorlar, narsa-buyumlar va tabiat hodisalari ham ko`zda tutiladi. E.da qatnashadigan obrazlarni shartli ravishda: bosh qahramonlar, personajlar yoki qahramonlar hamda yordamchi obrazlar sifatida 3 turga bo`lish mumkin. E. badiiy tasvir qamroviga ko`ra, katta, o`rta va kichik kabi uchta janr guruhiga ajratiladi. Katta epik janrlarga roman, epopeya, epik doston; o`rta epik janrlarga qissa; kichik epik janrlarga afsona, badia, latifa, masal, novella, ocherk, rivoyat, ertak, esse, etyud, hikoya, hikoyat kabilar kiradi. E.ni janrlarga ajratishda voqea- hodisalarning qamrovi yoki davomiyligi darajasi emas, balki tasvirning ko`lami hisobga olinadi. Shuning uchun ham odamning bir soatlik holati aks ettirilgan romanlar bo`lganidek, necha yillik voqealar tasvirlangan hikoyalar ham bo`laveradi. Shuningdek, E.ni janrlarga ajratishda asarlarning hajmi ham asosiy o`lchov bo`lolmaydi. E.ni janrlarga tasniflashda muallifning estetik niyati ham hal qiluvchi o`rin tutadi. Shuning uchun ham ba`zan romandan katta hikoyalar, hikoyadan kichik qissalar yaratilishiga tabiiy hol, deb karash kerak bo`ladi. Asarlarning janr talablariga muvofiq bo`lishini qat`iy talab etish yozuvchini qolipga solishga urinish bo`lib, badiiy ijodga katta zarar keltirishi mumkin. E.ga mansub asarning qaysi janrga tegishli ekanini muallifning o`zi belgilashi maqsadga muvofiqdir. E. tor ma`noda, xalqning qahramonona o`tmishini aks ettiruvchi asarlardir. Dastlab E. qahramonlarning atrof-olamdagi yovuz kuchlar va buzuq niyatli odamlarga qarshi kurashi bayon etilgan asarlarni anglatgan. Qadimgi E.larda voqea-hodisalarning talqin va tasvir etilish yo`sini o`sha davr kishilarining dunyoqarashi, e`tiqodi, ishonchlaridan kelib chiqqan. E.ning eng qadimgi namunasi sifatida ilmda oldinlari akkadlarniki deb sanalib kelingan, ammo keyinchalik barcha turkiy xalqlarga tegishli ekani aniqlangan Gilgamish dostoni hisoblanadi.