QARSAK O`YIN - o`zbek xalq raqslari turkumi. Besh qarsak va Mayda qarsak bo`limlaridan iborat. Mayda qarsak, o`z navbatida, YAkka qarsak, Qo`sh qarsak va Tez (yoki Uzma) nomli o`yinlarni o`z ichiga oladi. Unda qarsaklar b-n hosil qilinadigan usul, bayt, bir ovozda aytiladigan yallalar va raqs harakatlari birlashadi. Ko`p joylarda ijrochilar yonma-yon turgan yoki o`tirgan holda davra yoki yarim davra hosil qilib, o`rtadagi o`yinchiga hamohang bo`lib, usulga mos chayqalib turadilar. Mayda qarsak bo`limlari bir-biridan ajratilmasdan yaxlit ijro etiladi. Har bo`limda o`nlab xalq kuylari bo`ladi, biroq bir xil qarsak usuli b-n olib boriladi. 2-bo`limga o`tgach, qarsak ritmi o`zgarib, raqs harakatlarini yangilaydi. Besh qarsak yonma-yon turib davra hosil qilgan holda ma`lum sur`at va usulda uriladigan besh qarsak (3-1-1) va ayrim xitoblar vositasi b-n o`ynaladigan ommaviy raqsdir. Uning katta davralarida 20 va undan ziyod kishi ishtirok etadi. Ular bir tempda qarsak urib turish b-n birga u yon-bu yonga chayqalib, o`tirib-turib, bukilib va ayni vaqtda yon b-n o`ng tomonga harakatlanib o`ynaydilar. O`yinda rechitativsimon baytlar bo`lib turadi. Davradagi o`yinchining harakatlari shiddatli va jangovar bo`ladi. U ko`proq qo`l, bel, yelka, ko`krak harakatlarini ishlatadi, yuzida son-sanoqsiz ifodalar hosil qiladi, goh bukilib, goh g`oz turib, goh cho`kkalab o`ynaydi. Ba`zan Besh qarsakda ichma-ich ikki halqa-davra hosil qilingan, ikki o`yinchi kuch sinashgan. Davradagi qarsakchilar ham, o`yinchilar ham badihago`y - improvizator bo`lishgan. Q.o`.ning elementlari ovchilik va zardushtiylik b-n bog`liq holda paydo bo`lib, bora-bora madaniylashgan va bazmlarda ko`rsatiladigan tomoshaga aylangan. 14- 16-a.larda u saroy bazmlarini ham bezagan. Q.o`. taxminan 18-a. oxiri - 19-a. boshida 2 ga bo`linib ketgan: Mayda qarsak tobora kengroq hududni egallab, vodiy madaniyatining bir qismiga aylanib boradi. Besh qarsak, asosan, tog`li tumanlarda saqlangan. Q.o`. Jizzax, Samarqand, Buxoro va Qashqadaryo, Surxondaryo viloyatlarida saqlanib kelmoqda. Ko`p joylarda (mas., Urgutda) Mayda qarsakning o`yin va ashulalari badiiy havaskorlik uchun ijod va repertuar manbaidir. Bahor va Shodlik ansambllarining ba`zi raqslarida Q.o`. an`analari kuzatiladi.