Adabiyotlar 622452 ta
Videodars 982 ta
Audiokitob 2205 ta

 

SYUJET

Rate this item
(3 votes)

SYUJET (frans. - predmet, mazmun, narsa) - badiiy asar mazmunini tashkil etadigan, bir-biri b-n o`zaro bog`liqlikda kechadigan, qahramonlar o`rtasidagi aloqalardan tarkib topgan voqealar tizimi. Barcha epik, dramatik va liro-epik turdagi badiiy asarlarda S. mavjud bo`ladi. Har bir adabiy turda S. o`ziga xos xarakterga ega. Ko`pgina lirik asarlarda ko`zga yaqqol tashlanib turadigan S. tizimi yo`q. Ulardagi his-tuyg`u, o`y-kechinmalar rivoji qaysidir ma`noda lirik asar S.ini tashkil etadi. Ayrim adabiyotshunoslar syujetlilik umuman lirik turga xos xususiyat emas, deb hisoblaydi. Chunki lirik asarda voqealar tizimi bo`lmasligi ham mumkin. Ayni choqda, S. faqat voqealar tizimidan ham iborat emas. Badiiy asarda tasvirlangan voqealar tizimining o`zaro munosabatiga ko`ra S asosan xronikal (voqeaband) va konsentrik (voqeaband bo`lmagan) turlarga bo`linadi. Xronikal S. da voqealar orasidagi vaqt munosabati yetakchilik qiladi (mas., D. Defoning Robinzon Kruzo, Servantesning Don Kixot, Oybekning Navoiy, P. Qodirovning YUlduzli tunlar asarlari). Konsentrik S.da esa asarda tasvirlangan voqealar orasidagi sabab - natija muhim ahamiyat kasb etadi (mas., Pushkinning Evgeniy Onegin, O. YOqubovning Muqaddas, Ulug`bek xazinasi asarlari). Ammo badiiy asarlarda yuqoridagi S.larning har ikki turi uyg`unligidan tarkib topgan shakli ko`proq uchraydi (mas., Abdulla Qodiriyning O`tgan kunlar, Cho`lponnint Kecha va kunduz asarlari). Badiiy asar S.i tasvirlanayotgan voqelik va asarda ishtirok etadigan qahramonlar masalasiga bevosita bog`liq. Chunki S. asosidagi voqelikda qahramonlar harakat qiladi va, eng muhimi, haqiqiy badiiy asarlarda avvalo qahramonlar o`z dardi-dunyosi b-n namoyon bo`ladi. F.M. Dostoevskiynint Jinoyat va jazo romanida Raskolnikov, A. Qahhorning Sarob romanida Saidiy, Tog`ay Murodning Otamdan qolgan dalalar romanida Dehqonqul obrazlari atrofida voqealar san`atkorona tarzda uyushtirilgan. Badiiy asar S. i ekspozitsiya, tugun, voqea rivoji, kulminatsiya, yechim singari bir qator unsurlardan tarkib topadi. Mas., Abdulla Qodiriyning Mehrobdan chayon romanidagi Xudoyorxon b-n Anvarning to`qnashuvi epizodi asarning kulminatsion nuqtasi sanaladi. So`ngra voqealar yechimi keladi. Badiiy asarda S. unsurlari ba`zan turlicha hajm va turlicha tartibda kelishi mumkin. Shuningdek, ayrim asarlarda ekspozitsiya yoki yechim singari S. unsurlari bo`lmasligi ham mumkin. Bu aslo kamchilik emas, aksincha, o`quvchini badiiy tafakkurga chorlaydi, tasavvurini kengaytiradi. Ba`zi adabiyotshunoslar prolog (muqaddima) va epilog (xotima)larni ham S. elementi sifatida ko`rsatadilar (A.Qodiriy romanlarida bu unsurlar mavjud). S. kompozitsiya, konflikt, fabula kabi adabiy tushunchalar b-n ham mustahkam bog`langan.

Read 1951 times
More in this category: « SSENARIY SYUITA »